Басты бет/ Қазақ өнерінің белгілері мен нышандары / Материалдың нышандық мазмұны (қолөнер, қолданбалы өнер) /Жыланбас/Каури бақалшақтары
Артқа

Жыланбас/Каури бақалшақтары

 

 
Это изображение имеет пустой атрибут alt; его имя файла - zhylan-bas.jpg

Жылан бас (бақалшақ) – маржан сияқты түркі мәдениетінің кеңістігіне сөзбе-сөз айтқанда «құйылған» теңіз сыйы. Бақалшақтың «туған жері» – су / су апаты оны ежелгі түркілердің сакрализациялаудың бастапқы нүктесі болды. Көптеген археологиялық және этнографиялық материалдар каури бақалшағының әйелдер мен балалар киімдерін безендіруде, сондай-ақ шаман-бақсылардың, дуаналардың және басқа да қасиетті тұлғалардың киімдерінде кеңінен қолданылғанын куәландырады. Бір жағынан, бақалшақ көрнекі түрде адам көзінің көрінетін бөлігіне ұқсайды, бұл оның әртүрлі халықтардың бақсыларының бас киімдерінде кеңінен қолданылуына ықпал етті. Бас киімдегі бақалшақтардың осындай көп жиналуы «бәрін және барлығын» (бәрін көретін көз) көріп тұратын деп түсінілетін әртүрлі бағыттарға қарайтын көптеген көздердің елесін тудырды.

 
Екінші жағынан, каури бақалашағы әйелдердің құнарлылығының, өнімділігінің нышаны ретінде түсіндірілді. Ол тіпті өзінің ресми атауын ведаға дейінгі ана құдайы Кауридің атынан алды және оның балалағыштық бастауын бейнелейді. Осыдан бастап бақалшақтар әйелдер киімін безендіруде, әсіресе дәстүрлі бас киімдерді безендіруде жиі қолданылған. Қазақ мәдениетінде бақалшақ жас келіншектердің кимешектеріне тігілген.

 
Тағы бір деталь – қазақтың дәстүрлі атауындағы жылан бастың / жыланның болуы. Бұл атау жыланның басына сыртқы ұқсастығымен байланысты, бұл оның жыланның ежелгі культімен байланысты сакрализацияның жаңа деңгейін кеңейтеді.

 
Мамандардың пайымдауынша, түркі мәдениетінде каури бақалшағын пайдалану қола дәуірінен қазіргі заманға дейін созылған көне тарихқа ие және әлемнің көптеген елдерінде денсаулық, құнарлылық, қайта туылу, сиқырлы күш пен сәттілік тұмары ретінде әлі де кеңінен қолданылады. Сондай-ақ каури бақалшағы ұзақ уақыт бойы төлем құралы ретінде пайдаланылған, бұл олардың әлемдік мәдениеттегі жоғары маңыздылығын көрсетеді.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.